Πολιτισμός είναι η ποιότητα της καθημερινής ζωής των ανθρώπων σε όλες τις εκφράσεις της. Η ποιότητα των αναγκών, των αναστοχασμών και των οραμάτων. Η ποιότητα της κατοικίας, της γειτονιάς, της πόλης και του περιβάλλοντα φυσικού χώρου. Η ποιότητα της εργασίας, της ανάπαυσης και του ελεύθερου χρόνου. Η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων και των κοινωνικών δομών.Πολιτισμός είναι η γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, η παιδεία, η εργασία, η ψυχαγωγία, η σωματική και ψυχική υγεία, οι θεσμοί συμμετοχικής δημοκρατίας.Πολιτισμός είναι κάθε μορφή τέχνης, με έμφαση στην πρωτογενή και ερασιτεχνική δημιουργία.Πολιτισμός είναι μια συνεχής πορεία απελευθέρωσης του ατόμου και των κοινωνιών. Μια πορεία αυτογνωσίας και συνάντησης με το διαφορετικό (φυλή, φύλο, θρησκεία, συνήθεια, τόπο).Πολιτισμός είναι η ιστορική μνήμη, ο αναστοχασμός και η δημιουργική σύνδεση με το σήμερα.Πολιτισμός,είναι μια μεγάλη ομπρέλα που χωράει από κάτω της, όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, από τη παρακολούθηση ή το ανέβασμα μιας θεατρικής παράστασης μέχρι τον κάδο απορριμμάτων/ανακύκλωσης και το περιεχόμενό του.Πολιτισμός θα πει να γιατρεύεις πληγές, που άνοιξαν και ανοίγουν τα απάνθρωπα μοντέλα καπιταλιστικής εκμετάλλευσης ανθρώπων και φύσης. Τα μοντέλα αλλοτρίωσης, μαζικοποίησης και υπερσυγκέντρωσης.Πολιτισμός είναι να φροντίζεις την αυλή σου, το χωριό σου, την γειτονιά και την πόλη σου, να έχεις πεζοδρόμια να περπατάς, στέγαστρα να περιμένεις, πλατείες να ρεμβάζεις, παιδικές χαρές, προσβάσιμες ακρογιαλιές, ρέματα, δάση και βουνά να σε βρίσκουν, εργαστήρια και χώρους δημιουργίας για όλες τις τέχνες.Πολιτισμός είναι να υπερασπίζεσαι τα «κοινά αγαθά», στη ζωή και στην τέχνη, να συναντάς τους άλλους και τη φύση, να στοχάζεσαι μια καλύτερη ζωή>Εκκινώντας από τις διαχρονικά πανανθρώπινες αξίες της αριστεράς και των κινημάτων, για την πόλη, τους πολίτες, τις ιδέες και τις δράσεις. Φίλοι και φίλες, έξοδον επιχειρούμε με την πολιτισμική μας συλλογικότητα/ιστοσελίδα. Το όνομα αυτής, «αορτή».____*Από τα λεξικά: ΑΟΡΤΗ, η πρώτη και κυριότερη αρτηρία του σώματος. ΑΟΡΤΗ, εκφύεται από το αρτηριακό στόμιο της αριστερής κοιλίας της καρδιάς. ΑΟΡΤΗ, από εδώ διοχετεύεται το ερυθρό, πλούσιο σε οξυγόνο αίμα, σε ολόκληρο τον οργανισμό.Ιδρυτική ομάδα: Γιάννης Αναγνωστόπουλος, Μάρω Γαλάνη, Πόλυ Γεωργακοπούλου, Γιάννης Ζαρκάδης, Μαρία Κουρμπανά, Βασίλης Λαδάς, Κώστας Μαλαμής, Βαγγέλης Μαντάς, Λίλα Μιαούλη, Γιάννης Η. Παππάς, Βαγγέλης Πολίτης, Αγγελική Φραγκούλια, Βασίλης Χριστόπουλος.

Πολιτικός «Λόγος» και Τηλεόραση 1980-1989

"Το σκηνικό ενός προαναγγελθέντος Θανάτου"

Η φθινοπωρινή αύρα, εκεί περίπου 6 το απόγευμα, έχει μια μυστήρια υφή. Ενώ έχει τελειώσει το καλοκαίρι πρόσφατα, σε κάνει να το αναπολείς και ταυτόχρονα σε αγχώνει  η σκέψη του επερχόμενου χειμώνα. Αυτό άλλωστε είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα των εποχών η μετάβαση και το γεφύρωμα ανάμεσα σε αυτήν που έφυγε και εκείνης  που θα έρθει.  Στο επίπεδο της κοινωνικής μετάβασης τη δεκαετία του ‘80 συναντάμε ισχυρές αντικρουόμενες κοινωνικές τάσεις, οι οποίες «σχολιάζονται» πολύ εύστοχα από τη σάτιρα του Χάρρυ Κλυνν.  Παράλληλα κάνουν την εμφάνιση τους πρωτότυπες εκδηλώσεις με τεράστια συμμετοχή του κόσμου, που σηματοδοτούν ένα πολιτισμικό γεγονός πρωτόγνωρο για την Ελληνική Κοινωνία. Πλέον οι μεγάλες λαϊκές συναυλίες της μεταπολίτευσης, με τη μορφή ιεροτελεστίας, ανήκουν στο παρελθόν και το «πάρτυ της Βουλιαγμένης» (1983) του Λουκιανού Κηλαϊδόνη, προτείνει την ελευθερία της κίνησης, της συμμετοχής και της διασκέδασης όπως την αντιλαμβάνεται ο καθένας.    Αυτά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα χαρακτηρίζουν τη δεκαετία του 1980, άνθρωποι, ιδέες, αντιλήψεις, συνήθειες και ιδεολογίες οδεύουν σε κάτι νέο.

Ήταν δίκαιο αίτημα της κοινωνίας που έγινε πράξη;  Η πρώτη σοσιαλιστική κυβέρνηση είναι γεγονός. Ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις, ο αιτών ‘’πελαγοδρομεί’’ ανάμεσα στην αίτηση και το αιτούμενο, γεγονός που εκφράστηκε μέσα από τα ΜΜΕ της εποχής αλλά και από τον τρόπο που εξελίχθηκαν αυτά.  Θα έλεγε κανείς πως τα ΜΜΕ τη δεκαετία του ’80 και η κοινωνία, ωρίμαζαν με μια παράλληλη πορεία, σαν δυο τρένα που κατευθύνονται στον ίδιο σταθμό, δίχως να έχουν υπολογίσει ότι η αποβάθρα είναι μόνο για ένα, αλλά και ότι  το δίκτυο είναι από την εποχή του Χ. Τρικούπη.  Από τη μια η «Αλλαγή» από την άλλη o συντηρητισμός, το «νέο» με επικάλυψη του «παλαιού» , το πρωτοποριακό με παρελθοντικό χαρακτήρα και όλα αυτά με τον «αέρα» αλλαγής να δυναμώνει όσο περνά ο χρόνος και τα τρένα  αυξάνουν ταχύτητες.

Είναι γεγονός ότι η τηλεόραση αποτελεί πια- για την ελληνική οικογένεια- το απόλυτο μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Ταυτόχρονα αποτελεί  ¨εργαλείο¨ χειραφέτησης αλλά και χειραγώγησης  υπό τον έλεγχο των εκάστοτε κυβερνήσεων. Έτσι, η διοίκηση της τηλεόρασης  είναι μια από τις πιο δύσκολες  εξισώσεις που καλείται να λύσει η κάθε κυβέρνηση, και η οποία όσο απλή κι αν φαίνεται τόσο πιο δύσκολη είναι. Αυτό συμβαίνει λόγω της ιδιαιτερότητας,  της αμεσότητας και της ανταπόκρισης που τυγχάνει το συγκεκριμένο μέσο, ειδικά σε εποχές που η ενημέρωση και η ψυχαγωγία του λαού είναι αποκλειστικά κυβερνητική υπόθεση, όλοι συμφωνούν ότι «το δελτίο ειδήσεων ανήκει στο λαό». Η αναμενόμενη και ταυτόχρονα πολλά υποσχόμενη νέα διοίκηση  των κρατικών καναλιών μετά το 1981, έχει ένα συγκεκριμένο έργο που οφείλει να επιτελέσει με την επίκληση της συλλογικότητας , τον πλουραλισμό και τον εκδημοκρατισμό του τηλεοπτικού προγράμματος. Παράλληλα ο κομματικός και πολιτικός λόγος ήταν απαραίτητο να διαδίδεται και μέσα από τις νέες διαφημίσεις, τα νέα σήριαλ και τις εκπομπές,  που θα διαμόρφωναν το πλαίσιο των εκσυγχρονιστικών μεταβολών το οποίο προκρίνει η κυβέρνηση για την ελληνική κοινωνία.

Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έχει να επιδείξει, τη δεκαετία του 80, ένα αξιόλογο νομοθετικό έργο για τον εκδημοκρατισμό και τον κοινωνικό και ευρύτερα πολιτισμικό εκσυγχρονισμό της κοινωνίας. (ψήφος στα 18, πολιτικός γάμος, αποποινικοποίηση μοιχείας, ισότητα των δυο φύλων, επέτειος της μάχης του Γράμμου και ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, αναγνώριση της εθνικής αντίστασης κ.α.) Σε αυτήν την απόπειρα εκσυγχρονισμού είναι φανερό ότι ελλοχεύει ο κίνδυνος κοινωνικών, πολιτικών και πολιτισμικών συγκρούσεων. Τέτοιου είδους αντιπαραθέσεις ή και ρήξεις  προσπαθεί να αμβλύνει η τηλεόραση άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε με αποτυχία όπως ήταν αναμενόμενο. Αν το 1981 το σήριαλ «ΤΑ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ» συντάραξε την ελληνική κοινωνία ή όχι είναι ένα θέμα προς συζήτηση. Αναμφίβολα όμως η προσμονή του τηλεοπτικού κοινού, μετά την απαγόρευση της προβολής των παλαιών σήριαλ  από τη νέα διοίκηση, καλλιέργησε μεγάλες προσδοκίες οι οποίες μάλλον δεν ικανοποιήθηκαν από το πρώτο σοσιαλιστικό σήριαλ. Το τίμημα αυτής της απογοήτευσης, για την κυβέρνηση, ήταν ότι δεν πέρασε το μήνυμα που αναδείκνυε με άριστο τρόπο ο Μιχαηλίδης από το σήριαλ, για την έννοια της απεργίας, το ρόλο των μεγάλων ευεργετών (Συγγρός) και της πρώτης τεράστιας χρηματιστηριακής απάτης του χρηματιστηρίου Αθηνών. «Μάλλον το συγκεκριμένο σήριαλ αν προβαλλόταν στη δεκαετία του 1990 θα είχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον ».

Εύλογα αναρωτιέται κανείς για το πόσο εύκολα θα μπορούσε να ‘’περάσει’’ το σήριαλ «ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΑ» σε ένα κοινό που είχε γαλουχηθεί με το «ΝΤΑΛΑΣ» που προβάλλεται ήδη από το 1978, ή με την «ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ» που προβάλλεται από το 1981. Οι συγκρίσεις και οι συγκρούσεις σε όλα τα επίπεδα είναι αμείλικτες.  Από τη μια πλευρά βρίσκονται σαπουνόπερες με κόστος παραγωγής εκατομμυρίων δολαρίων και τηλεθεάσεις που αγγίζουν τα 350 εκατομμύρια τηλεθεατών (21 Νοεμβρίου 1981) σε όλο τον πλανήτη, που αναδεικνύουν τη χλιδή, την ίντριγκα, τη δύναμη και τον πλούτο. Από την άλλη εμφανίζεται μια παραγωγή που το κόστος παραγωγής της ανέρχεται για ένα επεισόδιο, στο ένα εκατομμύριο (ρεκόρ για την εποχή) και αναδεικνύει τη συντροφικότητα, τη φτώχεια, τον αγώνα της εργατικής τάξης και την εκμετάλλευση της.  Η επιθετική πολιτική της διοίκησης της ΕΡΤ, με άξονα το καθημερινό σήριαλ,  για πολλούς θεωρήθηκε επιτυχημένη, αλλά για το τηλεοπτικό κοινό άστοχη και εκτός πραγματικότητας. Μιας πραγματικότητας που ακόμα δεν έχει προλάβει να διεκδικήσει τη θέση της στη συνείδηση του κοινού της τηλεόρασης.

Ένα άλλο σήριαλ, που αποτελεί κατά τη γνώμη μου, επιτυχημένη προσπάθεια της διοίκησης της ΕΡΤ, για την άμβλυνση των συγκρούσεων που προκύπτουν από την «Αλλαγή» είναι το «ΜΙΝΟΡΕ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ». Πρόκειται για ένα σήριαλ που δεν ήρθε να συνταράξει το τηλεοπτικό κοινό αλλά να το ‘’διαπαιδαγωγήσει’’ με τον πολύ ήρεμο τρόπο που εμπνεύστηκε ο Φ. Μεσθεναίος το 1983. Οι νεαροί άφθαρτοι τότε ηθοποιοί (Καφετζόπουλος, Ζαβραδινός, Καταλειφός) ενσαρκώνουν την αλήθεια τόσο για το ρεμπέτικο τραγούδι, όσο και για τη ζωή του ρεμπέτη, ενώ ταυτόχρονα καταρρίπτουν μύθους και στερεότυπα. Παράλληλα οι προσεγμένες επιλογές των τραγουδιών και οι εξαιρετικές εκτελέσεις από την Αθηναϊκή Κομπανία, εγκαινιάζουν μια νέα μορφή νομιμοποίησης του ρεμπέτικου τραγουδιού που έρχεται ως συνέχεια από τις λαϊκές πινελιές του 1956 του Χατζιδάκι.  «Η πραγματική ιστορία του σήριαλ είναι τα τραγούδια του». «ΤΟ ΜΙΝΟΡΕ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ» είναι το αντίπαλο δέος των «ΛΑΥΡΕΤΙΚΩΝ», ακριβώς γιατί περνά την αλήθεια (κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική) στο ευρύ κοινό με «μελωδικό» τρόπο χωρίς καμία διάθεση ωραιοποίησης. Κατά συνέπεια δεν αποτελεί ούτε σαπουνόπερα αλλά και ούτε ‘’μανιφέστο’’ επανάστασης. Επιπρόσθετα έρχεται να καλύψει τα τεράστια κοινωνικά και πολιτιστικά κενά που αφήνουν πίσω τους τα τρένα του εκσυγχρονισμού. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο που την εποχή εκείνη η λαϊκή μουσική ανθίζει μέσα από διάφορα μουσικά σχήματα  (Αθηναϊκή Κομπανία, Τα Παιδιά της Πάτρας, Οπισθοδρομική Κομπανία, Ε. Αρβανιτάκη κ.α.) σηματοδοτώντας την πολιτισμική αναβάθμιση από χώρους ‘’άγνωστους’’ ως τότε.

Στο χώρο της διαφήμισης κάνει μεγάλη αίσθηση η κυβερνητική καμπάνια με τίτλο ο «Επιμένων Ελλη-νικά».  Ένα οξύμωρο διαφημιστικό μήνυμα, αφού από τη μια η εισχώρηση της χώρας στην ΕΟΚ διευκολύνει την  αγορά εισαγόμενων καταναλωτικών αγαθών, τα οποία καταλήγουν  να θεωρούνται δηλωτικό γνώρισμα ταξικής προέλευσης, ενώ από την άλλη η ενίσχυση της εγχώριας βιομηχανίας αποτελεί ζητούμενο για την κυβέρνηση. Ενώ η ιδέα της διαφημιστικής καμπάνιας ήταν εξαιρετική, στην πράξη, ερχόταν σε άμεση αντίφαση αφενός με τις επιταγές που έπρεπε να εξαργυρωθούν από την Ευρωπαϊκή σύμβαση, και αφετέρου με τις επιθυμίες και τους στόχους για την κοινωνική άνοδο της αστικής τάξης. Το διαφημιστικό σποτ «Επιμένων Ελλη-νικά» θεωρούμε ότι έπαιξε καταλυτικό ρόλο για την καταναλωτική ξενομανία με ουσιαστικό κοινωνικό πρόσημο και εκπαιδευτικό χαρακτήρα με στόχο το ταξικό, συνειδησιακά, επαναπροσδιορισμό.  

 Η δεκαετία του 1980 σηματοδοτεί την πορεία και την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας. Οι προγραμματικές αλλαγές του ΠΑΣΟΚ στόχος ήταν να μετουσιωθούν στο πρόγραμμα της ΕΡΤ που αναλαμβάνει το βάρος του εκδημοκρατισμού και του εκσυγχρονισμού μιας κοινωνίας βαθιά συντηρητικής και οπισθοδρομικής. Η «Αλλαγή» της κοινωνίας επιδιώκεται μέσω νέων τρόπων  έκφρασης με άμεσο, γρήγορο και ουσιαστικό αποτέλεσμα. Η πορεία των τρένων πρέπει να γίνεται σε σταθερές ιδεολογικές και αξιακές ράγες, που οδηγούν σε ένα σταθμό όπου διασταυρώνονται οι πολιτικές, οι ιδεολογίες και οι τάσεις διαμόρφωσης νέων κοινωνικών τάξεων-αλλά όλες οι ράγες δεν έχουν απαραίτητα την ίδια κατεύθυνση.  Αυτός ο «αέρας» που φύσηξε ήταν ισχυρός αλλά μόνο από μια κατεύθυνση, με αποτέλεσμα να μην προκαλέσει ανακάτεμα και κατ’ επέκταση ζύμωση ιδεών και απόψεων, αλλά να παρασύρει όσο γίνεται περισσότερα πράγματα. Έτσι, παρά τις τομές που επέφερε η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, δεν κατάφερε να τις σταχυολογήσει και να τις αξιολογήσει, απλά τις «τσουβάλιασε». Στιγμάτισε με τον χειρότερο τρόπο τη Λαϊκή τάξη και τη Λαϊκή κουλτούρα, έτσι όπως ανέδειξε με μοναδικό τρόπο ο Χάρρυ Κλυνν (‘’Βασίλης’’- ‘’Τραμπάκουλας’’), με αποτέλεσμα την ανάδυση της ιδιωτικής τηλεόρασης το 1989. Ενώ η κρατική τηλεόραση θα έπρεπε να είναι το παράδειγμα προς μίμηση από τους ιδιώτες καναλάρχες-εκδότες κατέστη παράδειγμα προς αποφυγή.

Ο Νεοφιλελευθερισμός που ανθεί μετά τη πτώση των παραδοσιακών σοσιαλιστικών κυβερνήσεων στην Ευρώπη (Ελλάδα-Ισπανία- Γαλλία- Γερμανία-Ιταλία) στα τέλη της δεκαετίας του 1980 βρίσκει πρόσφορο έδαφος στα ΜΜΕ αφού «κλείνει» το μάτι πονηρά στα ιδιωτικά συμφέροντα. Τα σκάνδαλα, η ποινικοποίηση του δημόσιου αξιώματος, τα «τηλεοπτικά» δικαστήρια, το αίτημα για αλήθεια και αντικειμενική ενημέρωση, είναι τόσο επίπλαστο στα χέρια της ιδιωτικής τηλεόρασης που σκοπό έχει το ακριβώς αντίθετο από αυτό που ευαγγελίζεται. Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η ευθύνη της κυβέρνησης για την τηλεόραση όπου ενώ θα έπρεπε να δημιουργείς κοινό με άποψη και βούληση, δημιουργείς κοινό με βουλιμία.  

Γιάννης Αναγνωστόπουλος

Διπλωματούχος Κλασσικής Κιθάρας-Ανώτερων Θεωρητικών

Απόφοιτος της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών του τμήματος Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.

Μεταπτυχιακός τίτλος ειδίκευσης στην Δημιουργική Γραφή.