Πολιτισμός είναι η ποιότητα της καθημερινής ζωής των ανθρώπων σε όλες τις εκφράσεις της. Η ποιότητα των αναγκών, των αναστοχασμών και των οραμάτων. Η ποιότητα της κατοικίας, της γειτονιάς, της πόλης και του περιβάλλοντα φυσικού χώρου. Η ποιότητα της εργασίας, της ανάπαυσης και του ελεύθερου χρόνου. Η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων και των κοινωνικών δομών.Πολιτισμός είναι η γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, η παιδεία, η εργασία, η ψυχαγωγία, η σωματική και ψυχική υγεία, οι θεσμοί συμμετοχικής δημοκρατίας.Πολιτισμός είναι κάθε μορφή τέχνης, με έμφαση στην πρωτογενή και ερασιτεχνική δημιουργία.Πολιτισμός είναι μια συνεχής πορεία απελευθέρωσης του ατόμου και των κοινωνιών. Μια πορεία αυτογνωσίας και συνάντησης με το διαφορετικό (φυλή, φύλο, θρησκεία, συνήθεια, τόπο).Πολιτισμός είναι η ιστορική μνήμη, ο αναστοχασμός και η δημιουργική σύνδεση με το σήμερα.Πολιτισμός,είναι μια μεγάλη ομπρέλα που χωράει από κάτω της, όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, από τη παρακολούθηση ή το ανέβασμα μιας θεατρικής παράστασης μέχρι τον κάδο απορριμμάτων/ανακύκλωσης και το περιεχόμενό του.Πολιτισμός θα πει να γιατρεύεις πληγές, που άνοιξαν και ανοίγουν τα απάνθρωπα μοντέλα καπιταλιστικής εκμετάλλευσης ανθρώπων και φύσης. Τα μοντέλα αλλοτρίωσης, μαζικοποίησης και υπερσυγκέντρωσης.Πολιτισμός είναι να φροντίζεις την αυλή σου, το χωριό σου, την γειτονιά και την πόλη σου, να έχεις πεζοδρόμια να περπατάς, στέγαστρα να περιμένεις, πλατείες να ρεμβάζεις, παιδικές χαρές, προσβάσιμες ακρογιαλιές, ρέματα, δάση και βουνά να σε βρίσκουν, εργαστήρια και χώρους δημιουργίας για όλες τις τέχνες.Πολιτισμός είναι να υπερασπίζεσαι τα «κοινά αγαθά», στη ζωή και στην τέχνη, να συναντάς τους άλλους και τη φύση, να στοχάζεσαι μια καλύτερη ζωή>Εκκινώντας από τις διαχρονικά πανανθρώπινες αξίες της αριστεράς και των κινημάτων, για την πόλη, τους πολίτες, τις ιδέες και τις δράσεις. Φίλοι και φίλες, έξοδον επιχειρούμε με την πολιτισμική μας συλλογικότητα/ιστοσελίδα. Το όνομα αυτής, «αορτή».____*Από τα λεξικά: ΑΟΡΤΗ, η πρώτη και κυριότερη αρτηρία του σώματος. ΑΟΡΤΗ, εκφύεται από το αρτηριακό στόμιο της αριστερής κοιλίας της καρδιάς. ΑΟΡΤΗ, από εδώ διοχετεύεται το ερυθρό, πλούσιο σε οξυγόνο αίμα, σε ολόκληρο τον οργανισμό.Ιδρυτική ομάδα: Γιάννης Αναγνωστόπουλος, Μάρω Γαλάνη, Πόλυ Γεωργακοπούλου, Γιάννης Ζαρκάδης, Μαρία Κουρμπανά, Βασίλης Λαδάς, Κώστας Μαλαμής, Βαγγέλης Μαντάς, Λίλα Μιαούλη, Γιάννης Η. Παππάς, Βαγγέλης Πολίτης, Αγγελική Φραγκούλια, Βασίλης Χριστόπουλος.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΕΧΝΗΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ

 ΑΡΙΣΤΕΡΟ ή ΔΕΞΙΟ;

του Βασίλειου Χριστόπουλου

Σκεπτόμενος Κατερίνα Χριστοπούλου

H κινητοποίηση των δημιουργών, που σε αυτήν τη δύσκολη εποχή αγνοούνται προκλητικά, βρίσκεται σε εξέλιξη. Καθώς όλες οι εκδηλώσεις του καλοκαιριού ματαιώνονται, οι καλλιτέχνες, κυρίως της μουσικής και του θεάτρου, βρίσκονται σε απόγνωση. Και κατά  συντριπτική πλειοψηφία εξεγείρονται κατά της ΥΠΠΟΑ Λ. Μενδώνη και της κυβέρνησης Μητσοτάκη.

Η  πλειοψηφία, με κάποιες, ως συνήθως, εξαιρέσεις: Π.χ. την Α. Πρωτοψάλτη και τον Δ. Σαββόπουλο που βολεύτηκαν επιλεκτικά: η πρώτη με κινούμενες συναυλίες σε φορτηγό  και ο δεύτερος με τη μετάδοση της παλιάς σειράς εκπομπών ΖΗΤΩ το ελληνικό τραγούδι.

Στη δυσμενή αυτή συγκυρία, πέραν των υγειονομικών μέτρων προστασίας που υπάρχει κάποια συναίνεση,  αναπτύσσεται  μια  πολιτική αντιπαράθεση που λαμβάνει έναν  έντονο κοινωνικό, ακόμη  και ταξικό χαρακτήρα.  Στην αντιπαράθεση αυτή πολλά επίδικα του παρελθόντος επανατίθενται για αναστοχασμό και επαναπροσδιορισμό:  θέματα  δημόσιας υγείας,  κοινωνίας, αλλά και πολιτισμού. 

Σε αυτήν λοιπόν τη συγκυρία (καθώς η ΑΟΡΤΗ  μας εμπλουτίζεται με κείμενα και απόψεις), αισθάνομαι την ανάγκη να θέσω ένα ερώτημα για τον πολιτισμό και να διατυπώσω μιαν απάντηση.

Το ερώτημα είναι: Στην καλλιτεχνική δημιουργία μπορεί να μπαίνει δεξιό ή αριστερό πρόσημο;  Το κάθε καλλιτεχνικό γεγονός μπορεί να χαρακτηρίζεται δεξιό ή αριστερό;

Τέλος οι  ίδιοι οι καλλιτέχνες, κατά πλειοψηφία έστω, πού να ανήκουν άραγε;  Στην   Αριστερά  ή μήπως στη Δεξιά;

Ο πολιτικός χώρος της Αριστεράς πάντα θεωρούσε πως με την τέχνη και τον πολιτισμό έχει  εκλεκτικές συγγένειες. Γι αυτό και συχνά κατηγορήθηκε πως αντιμετώπιζε τους καλλιτέχνες και την τέχνη τους με σκοπιμότητα και ιδιοτέλεια.

Ας δούμε σε μια γενική προσέγγιση ποια θέματα απασχολούν και από ποια εμπνέονται οι δημιουργοί. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο κάθε δημιουργικός καλλιτέχνης  εύρισκε και βρίσκει τα θέματα του στον άνθρωπο και στα πάθη του. (Βεβαίως και  στα μυστήρια της φύσης ή στα απρόβλεπτα των φυσικών φαινομένων).

Οι  ανθρωπιστικές αξίες που αναδεικνύει  μπορούν (κυρίως στις παλιότερες εποχές),  να πιστωθούν πολιτικά σε όλο το πολιτικό-ιδεολογικό  φάσμα. Από την (δημοκρατική) Αριστερά μέχρι τη (δημοκρατική) Δεξιά.

Στην Αριστερά πιστώνεται κατά κύριο λόγο οι αξίες του ανθρωπισμού, της  αλληλεγγύης προς τον αδύναμο, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της δίκαιης κατανομής των υλικών αγαθών, της  συλλογικότητας – κοινότητας έναντι του ατόμου. Στη Δεξιά πιστώνονται άλλες αξίες: η ελευθερία του ατόμου, η ανάδειξη της ατομικότητάς του και των δημιουργικών δυνατοτήτων του, η χειραφέτησή του από την πίεση που του ασκεί η κοινότητα, οι  κοινωνικές δεσμεύσεις και  οι καταναγκασμοί.

Συνοπτικά, αν η Αριστερά προβάλει κατά κύριο λόγο τις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης -συλλογικότητας - αλληλεγγύης, η Δεξιά προβάλει την ατομική  ελευθερία και την προσωπική ανάπτυξη του κάθε ανθρώπου.

Η τέχνη  σε παλιότερες εποχές μπορούσε να ακουμπήσει δημιουργικά και στις δυο αυτές ιδεολογίες και να υπηρετήσει τον άνθρωπο, τα πάθη του, τις αξίες του, να καλλιεργήσει την πνευματικότητά του.

Γι αυτό και η τέχνη, παρά τις ανθρώπινες προτιμήσεις και αδυναμίες των δημιουργών, πάντα βρισκόταν πάνω από τις ιδεολογικές και πολιτικές προτιμήσεις τους.

Ο δεξιός Ελύτης, ο συντηρητικός Σεφέρης, ο κομματικός Ρίτσος και ο αριστερός Βάρναλης στις εμπνευσμένες στιγμές της τέχνη τους δεν έκαναν αριστερή ή δεξιά ποίηση, αλλά μόνο ποίηση. Απλά υψηλή ποίηση.

Αν, λοιπόν, ο κάθε δημιουργός και καλλιτέχνης, επαγγελματίας ή ερασιτέχνης, μπορεί να έχει και έχει τις πολιτικές και ιδεολογικές του προτιμήσεις, η τέχνη του δεν έχει. Αν η τέχνη του χαρακτηρίζεται από εμφανή πολιτική μεροληψία τότε δεν είναι τέχνη, αλλά ενημερωτικό ή προπαγανδιστικό κείμενο.

Σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές, βέβαια, όταν διακυβεύεται η πορεία μιας χώρας, όταν καταπατάται βάναυσα το δίκαιο, βλέπουμε τους πνευματικούς ανθρώπους να συστρατεύονται. Η ελληνική περίπτωση έχει δείξει πως τάσσονται στο πλευρό του αδύνατου, αυτού που καταπατούνται τα δικαιώματά του.

Γι αυτό η Ελληνική Αριστερά συνήθως είχε με τον πολιτισμό και τις τέχνες εκλεκτικές  σχέσεις. Γιατί για πολλά χρόνια ήταν εκτός των τειχών, υπό διωγμό και κυνηγημένη. Η συμπάθεια ακόμη και η στράτευση με την Αριστερά ήταν μια πράξη εκδήλωσης  αλληλεγγύης προς τον κυνηγημένο.
Έτσι  για χρόνια, παρά τα προβλήματα δογματισμού και σταλινισμού, η Αριστερά συγκέντρωνε στις τάξεις της ή στον περίγυρό της τους διαπρεπέστερους διανοούμενους των τεχνών και των γραμμάτων.
Σήμερα, όμως, κανένας δημιουργός -καλλιτέχνης δεν στρατεύεται με την Αριστερά από αλληλεγγύη. Τα τελευταία χρόνια η Αριστερά δεν είναι υπό διωγμό. Και μάλιστα την  πρόσφατη τετραετία  2015 – 2019 ήταν και κυβέρνηση.

Από την άλλη πλευρά  το πολιτικό και κοινωνικό τοπίο τα τελευταία χρόνια έχει ανατραπεί. Η οικονομική εξέλιξη του καπιταλισμού οδήγησε σε πρωτόγνωρες οικονομικές και πολιτικές ανατροπές. Ο παγκόσμιος και νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός δεν προωθεί πια την ελευθερία του ατόμου, την ανάδειξη των δημιουργικών δυνατοτήτων του, την χειραφέτησή του από καταναγκασμούς και κρατικούς περιορισμούς. Δεν καλλιεργεί πνευματικότητα και ανθρωπιστικές αξίες.
Αντίθετα προβάλλει ως κυρίαρχα αγαθά μόνο οικονομικές αξίες: τον ακραίο καταναλωτισμό, τη σκληρή και απάνθρωπη ανταγωνιστικότητα για πλουτισμό, τον ακραίο και χυδαίο ατομοκεντρισμό. Και εσχάτως την απόλυτη πειθαρχία και τη στρατιωτική οργάνωση των κοινωνιών.

Η γνήσια καλλιτεχνική δημιουργία οδηγείται  στο περιθώριο και προωθούνται προπαγανδιστικές εκδοχές της, που υπηρετούν τις εκάστοτε πολιτικές εξουσίες.

Σ’ αυτό το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, το “μπολιασμένο” εντέχνως και με στοιχεία διαπλοκής, κριτήρια επιτυχίας είναι οι δημόσιες σχέσεις με την εξουσία και η ενσωμάτωση στο σύστημα.

Ο κάθε δημιουργός βιώνει την ανασφάλεια και την αναξιοκρατία.  Τους τελευταίους δε μήνες με την πανδημία του κορονοϊού  βρίσκεται και άνεργος και παντελώς απροστάτευτος.  Η νέα φιλελεύθερη δεξιά φαίνεται πως τον αγνοεί και δεν τον εκφράζει πια, ούτε και αξιακά.

Ταυτόχρονα συνεχίζει να φοβάται και την αριστερά. Πρώτα τη δογματική σταλινική Αριστερά που αντιμετωπίζει τον Πολιτισμό με ιδιοτέλεια και πολιτική σκοπιμότητα. Καθώς  κάτω από την οπτική της  στρατευμένης τέχνης και του σοσιαλιστικού ρεαλισμού προσπαθεί να διαμορφώσει την δική της κάστα και ηγεμονία.

Μια μικρή παρένθεση: Εδώ στην Πάτρα της δημοτικής αρχής  Πελετίδη γνωρίσαμε  από πρώτο χέρι αυτήν την αντίληψη. Ο Δήμος (μέσα από τους πολιτιστικούς του θεσμούς) αγνοεί προκλητικά την πλούσια καλλιτεχνική παραγωγή της πόλης. Με εξαίρεση κάποια ελάχιστα γεγονότα που ελέγχει πολιτικά και κρίνει πως βρίσκονται μέσα στην «κομματική γραμμή»

Ταυτόχρονα, όμως, ο κάθε δημιουργός στέκεται και καχύποπτος απέναντι σε μια άλλη αντισταλινική Αριστερά, αυτήν του Γκράμσι. Που βλέπει την τέχνη ως πηγή συναίνεσης και υποταγής ή υποστήριξης της νέας ιδεολογίας. Που προωθεί τους δικούς της «οργανικούς διανοούμενους», δηλαδή τους πνευματικούς καθοδηγητές της εργατικής τάξης και αναπαραγωγούς της ιδεολογίας της.

Πώς, λοιπόν, ο δημιουργός θα ασκήσει την τέχνη του χωρίς κινδύνους εκμετάλλευσης, έξω από  πολιτικές διαπλοκές και κομματικές ίντριγκες; Εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την αξιοπρεπή διαβίωσή του;

Προσωπικά πιστεύω πως η Δημοκρατική Αριστερά (Ανανεωτική και Ριζοσπαστική) είναι η μόνη πολιτική δύναμη που μπορεί, αξιοποιώντας τις αρνητικές εμπειρίες του παρελθόντος, να υποστηρίξει σταθερά ένα ανθρωποκεντρικό μοντέλο πολιτισμού απαλλαγμένο, κατά το δυνατόν, από διαπλοκές και πελατειακές σχέσεις, αλλά και μακριά από κάθε σκοπιμότητα, κάθε πρόθεση εκμετάλλευσης, προσηλυτισμού ή προπαγάνδας. Έξω από τη λογική των «οργανικών διανοούμενων», των ιδεολογικών ηγεμονιών και των καστών της αριστεράς.

Μια πολιτική πολιτισμού με απόλυτη διαφάνεια και αξιοκρατία με κέντρο τον άνθρωπο, τις ανθρώπινες αξίες και απόλυτο κριτήριο την αισθητική αξία κάθε έργου. Φροντίζοντας ταυτόχρονα, όπως αναφέραμε, να εξασφαλίζει και την αξιοπρεπή διαβίωση τους.

Και όλα αυτά να γίνονται χωρίς η ίδια (η Δημοκρατική Αριστερά) να προσδοκά κάποιο κομματικό όφελος από τους καλλιτέχνες και τη τέχνη τους. Χωρίς καμιά ιδιοτέλεια.

Μόνο η κοινωνία έχει το δικαίωμα και την απαίτηση  να προσδοκά από τους καλλιτέχνες.   Προσδοκούμε να γευτούμε, να απολαύσουμε την τέχνη τους, να γίνουμε σοφότεροι. Να μας καλλιεργήσει  τη γνώση και την ευαισθησία για τον άνθρωπο. Σε όλους μας, δεξιούς και αριστερούς.

Όπως, όταν η πόλη είναι καθαρή, και όλοι τη χαιρόμαστε. Όταν οι παιδικές χαρές λειτουργούν σωστά, και όλα τα παιδιά παίζουν με χαρά και ασφάλεια. Όταν οι νεραντζιές της Τριών Ναυάρχων ανθίζουν, αρωματίζοντας την πόλη και όλοι μπορούμε να απολαμβάνουμε το ανοιξιάτικο άρωμά τους.

Αναγνωρίζω πως η επεξεργασία του ερωτήματος, και κυρίως κάποιες ενδιάμεσες απόψεις που διατύπωσα, δεν είναι αδιαμφισβήτητες και μονοσήμαντες. Προσδοκώ γρήγορα να διατυπωθούν ενστάσεις και να αναπτυχθούν εναλλακτικές γνώμες και επεξεργασίες. Κάτι τέτοιο θα αναβαθμίσει την Αορτή σε βήμα ενός σοβαρού διαλόγου.