ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΕΧΝΗΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ

 ΑΡΙΣΤΕΡΟ ή ΔΕΞΙΟ;

του Βασίλειου Χριστόπουλου

Σκεπτόμενος Κατερίνα Χριστοπούλου

H κινητοποίηση των δημιουργών, που σε αυτήν τη δύσκολη εποχή αγνοούνται προκλητικά, βρίσκεται σε εξέλιξη. Καθώς όλες οι εκδηλώσεις του καλοκαιριού ματαιώνονται, οι καλλιτέχνες, κυρίως της μουσικής και του θεάτρου, βρίσκονται σε απόγνωση. Και κατά  συντριπτική πλειοψηφία εξεγείρονται κατά της ΥΠΠΟΑ Λ. Μενδώνη και της κυβέρνησης Μητσοτάκη.

Η  πλειοψηφία, με κάποιες, ως συνήθως, εξαιρέσεις: Π.χ. την Α. Πρωτοψάλτη και τον Δ. Σαββόπουλο που βολεύτηκαν επιλεκτικά: η πρώτη με κινούμενες συναυλίες σε φορτηγό  και ο δεύτερος με τη μετάδοση της παλιάς σειράς εκπομπών ΖΗΤΩ το ελληνικό τραγούδι.

Στη δυσμενή αυτή συγκυρία, πέραν των υγειονομικών μέτρων προστασίας που υπάρχει κάποια συναίνεση,  αναπτύσσεται  μια  πολιτική αντιπαράθεση που λαμβάνει έναν  έντονο κοινωνικό, ακόμη  και ταξικό χαρακτήρα.  Στην αντιπαράθεση αυτή πολλά επίδικα του παρελθόντος επανατίθενται για αναστοχασμό και επαναπροσδιορισμό:  θέματα  δημόσιας υγείας,  κοινωνίας, αλλά και πολιτισμού. 

Σε αυτήν λοιπόν τη συγκυρία (καθώς η ΑΟΡΤΗ  μας εμπλουτίζεται με κείμενα και απόψεις), αισθάνομαι την ανάγκη να θέσω ένα ερώτημα για τον πολιτισμό και να διατυπώσω μιαν απάντηση.

Το ερώτημα είναι: Στην καλλιτεχνική δημιουργία μπορεί να μπαίνει δεξιό ή αριστερό πρόσημο;  Το κάθε καλλιτεχνικό γεγονός μπορεί να χαρακτηρίζεται δεξιό ή αριστερό;

Τέλος οι  ίδιοι οι καλλιτέχνες, κατά πλειοψηφία έστω, πού να ανήκουν άραγε;  Στην   Αριστερά  ή μήπως στη Δεξιά;

Ο πολιτικός χώρος της Αριστεράς πάντα θεωρούσε πως με την τέχνη και τον πολιτισμό έχει  εκλεκτικές συγγένειες. Γι αυτό και συχνά κατηγορήθηκε πως αντιμετώπιζε τους καλλιτέχνες και την τέχνη τους με σκοπιμότητα και ιδιοτέλεια.

Ας δούμε σε μια γενική προσέγγιση ποια θέματα απασχολούν και από ποια εμπνέονται οι δημιουργοί. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο κάθε δημιουργικός καλλιτέχνης  εύρισκε και βρίσκει τα θέματα του στον άνθρωπο και στα πάθη του. (Βεβαίως και  στα μυστήρια της φύσης ή στα απρόβλεπτα των φυσικών φαινομένων).

Οι  ανθρωπιστικές αξίες που αναδεικνύει  μπορούν (κυρίως στις παλιότερες εποχές),  να πιστωθούν πολιτικά σε όλο το πολιτικό-ιδεολογικό  φάσμα. Από την (δημοκρατική) Αριστερά μέχρι τη (δημοκρατική) Δεξιά.

Στην Αριστερά πιστώνεται κατά κύριο λόγο οι αξίες του ανθρωπισμού, της  αλληλεγγύης προς τον αδύναμο, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της δίκαιης κατανομής των υλικών αγαθών, της  συλλογικότητας – κοινότητας έναντι του ατόμου. Στη Δεξιά πιστώνονται άλλες αξίες: η ελευθερία του ατόμου, η ανάδειξη της ατομικότητάς του και των δημιουργικών δυνατοτήτων του, η χειραφέτησή του από την πίεση που του ασκεί η κοινότητα, οι  κοινωνικές δεσμεύσεις και  οι καταναγκασμοί.

Συνοπτικά, αν η Αριστερά προβάλει κατά κύριο λόγο τις αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης -συλλογικότητας - αλληλεγγύης, η Δεξιά προβάλει την ατομική  ελευθερία και την προσωπική ανάπτυξη του κάθε ανθρώπου.

Η τέχνη  σε παλιότερες εποχές μπορούσε να ακουμπήσει δημιουργικά και στις δυο αυτές ιδεολογίες και να υπηρετήσει τον άνθρωπο, τα πάθη του, τις αξίες του, να καλλιεργήσει την πνευματικότητά του.

Γι αυτό και η τέχνη, παρά τις ανθρώπινες προτιμήσεις και αδυναμίες των δημιουργών, πάντα βρισκόταν πάνω από τις ιδεολογικές και πολιτικές προτιμήσεις τους.

Ο δεξιός Ελύτης, ο συντηρητικός Σεφέρης, ο κομματικός Ρίτσος και ο αριστερός Βάρναλης στις εμπνευσμένες στιγμές της τέχνη τους δεν έκαναν αριστερή ή δεξιά ποίηση, αλλά μόνο ποίηση. Απλά υψηλή ποίηση.

Αν, λοιπόν, ο κάθε δημιουργός και καλλιτέχνης, επαγγελματίας ή ερασιτέχνης, μπορεί να έχει και έχει τις πολιτικές και ιδεολογικές του προτιμήσεις, η τέχνη του δεν έχει. Αν η τέχνη του χαρακτηρίζεται από εμφανή πολιτική μεροληψία τότε δεν είναι τέχνη, αλλά ενημερωτικό ή προπαγανδιστικό κείμενο.

Σε κρίσιμες ιστορικές στιγμές, βέβαια, όταν διακυβεύεται η πορεία μιας χώρας, όταν καταπατάται βάναυσα το δίκαιο, βλέπουμε τους πνευματικούς ανθρώπους να συστρατεύονται. Η ελληνική περίπτωση έχει δείξει πως τάσσονται στο πλευρό του αδύνατου, αυτού που καταπατούνται τα δικαιώματά του.

Γι αυτό η Ελληνική Αριστερά συνήθως είχε με τον πολιτισμό και τις τέχνες εκλεκτικές  σχέσεις. Γιατί για πολλά χρόνια ήταν εκτός των τειχών, υπό διωγμό και κυνηγημένη. Η συμπάθεια ακόμη και η στράτευση με την Αριστερά ήταν μια πράξη εκδήλωσης  αλληλεγγύης προς τον κυνηγημένο.
Έτσι  για χρόνια, παρά τα προβλήματα δογματισμού και σταλινισμού, η Αριστερά συγκέντρωνε στις τάξεις της ή στον περίγυρό της τους διαπρεπέστερους διανοούμενους των τεχνών και των γραμμάτων.
Σήμερα, όμως, κανένας δημιουργός -καλλιτέχνης δεν στρατεύεται με την Αριστερά από αλληλεγγύη. Τα τελευταία χρόνια η Αριστερά δεν είναι υπό διωγμό. Και μάλιστα την  πρόσφατη τετραετία  2015 – 2019 ήταν και κυβέρνηση.

Από την άλλη πλευρά  το πολιτικό και κοινωνικό τοπίο τα τελευταία χρόνια έχει ανατραπεί. Η οικονομική εξέλιξη του καπιταλισμού οδήγησε σε πρωτόγνωρες οικονομικές και πολιτικές ανατροπές. Ο παγκόσμιος και νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός δεν προωθεί πια την ελευθερία του ατόμου, την ανάδειξη των δημιουργικών δυνατοτήτων του, την χειραφέτησή του από καταναγκασμούς και κρατικούς περιορισμούς. Δεν καλλιεργεί πνευματικότητα και ανθρωπιστικές αξίες.
Αντίθετα προβάλλει ως κυρίαρχα αγαθά μόνο οικονομικές αξίες: τον ακραίο καταναλωτισμό, τη σκληρή και απάνθρωπη ανταγωνιστικότητα για πλουτισμό, τον ακραίο και χυδαίο ατομοκεντρισμό. Και εσχάτως την απόλυτη πειθαρχία και τη στρατιωτική οργάνωση των κοινωνιών.

Η γνήσια καλλιτεχνική δημιουργία οδηγείται  στο περιθώριο και προωθούνται προπαγανδιστικές εκδοχές της, που υπηρετούν τις εκάστοτε πολιτικές εξουσίες.

Σ’ αυτό το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, το “μπολιασμένο” εντέχνως και με στοιχεία διαπλοκής, κριτήρια επιτυχίας είναι οι δημόσιες σχέσεις με την εξουσία και η ενσωμάτωση στο σύστημα.

Ο κάθε δημιουργός βιώνει την ανασφάλεια και την αναξιοκρατία.  Τους τελευταίους δε μήνες με την πανδημία του κορονοϊού  βρίσκεται και άνεργος και παντελώς απροστάτευτος.  Η νέα φιλελεύθερη δεξιά φαίνεται πως τον αγνοεί και δεν τον εκφράζει πια, ούτε και αξιακά.

Ταυτόχρονα συνεχίζει να φοβάται και την αριστερά. Πρώτα τη δογματική σταλινική Αριστερά που αντιμετωπίζει τον Πολιτισμό με ιδιοτέλεια και πολιτική σκοπιμότητα. Καθώς  κάτω από την οπτική της  στρατευμένης τέχνης και του σοσιαλιστικού ρεαλισμού προσπαθεί να διαμορφώσει την δική της κάστα και ηγεμονία.

Μια μικρή παρένθεση: Εδώ στην Πάτρα της δημοτικής αρχής  Πελετίδη γνωρίσαμε  από πρώτο χέρι αυτήν την αντίληψη. Ο Δήμος (μέσα από τους πολιτιστικούς του θεσμούς) αγνοεί προκλητικά την πλούσια καλλιτεχνική παραγωγή της πόλης. Με εξαίρεση κάποια ελάχιστα γεγονότα που ελέγχει πολιτικά και κρίνει πως βρίσκονται μέσα στην «κομματική γραμμή»

Ταυτόχρονα, όμως, ο κάθε δημιουργός στέκεται και καχύποπτος απέναντι σε μια άλλη αντισταλινική Αριστερά, αυτήν του Γκράμσι. Που βλέπει την τέχνη ως πηγή συναίνεσης και υποταγής ή υποστήριξης της νέας ιδεολογίας. Που προωθεί τους δικούς της «οργανικούς διανοούμενους», δηλαδή τους πνευματικούς καθοδηγητές της εργατικής τάξης και αναπαραγωγούς της ιδεολογίας της.

Πώς, λοιπόν, ο δημιουργός θα ασκήσει την τέχνη του χωρίς κινδύνους εκμετάλλευσης, έξω από  πολιτικές διαπλοκές και κομματικές ίντριγκες; Εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την αξιοπρεπή διαβίωσή του;

Προσωπικά πιστεύω πως η Δημοκρατική Αριστερά (Ανανεωτική και Ριζοσπαστική) είναι η μόνη πολιτική δύναμη που μπορεί, αξιοποιώντας τις αρνητικές εμπειρίες του παρελθόντος, να υποστηρίξει σταθερά ένα ανθρωποκεντρικό μοντέλο πολιτισμού απαλλαγμένο, κατά το δυνατόν, από διαπλοκές και πελατειακές σχέσεις, αλλά και μακριά από κάθε σκοπιμότητα, κάθε πρόθεση εκμετάλλευσης, προσηλυτισμού ή προπαγάνδας. Έξω από τη λογική των «οργανικών διανοούμενων», των ιδεολογικών ηγεμονιών και των καστών της αριστεράς.

Μια πολιτική πολιτισμού με απόλυτη διαφάνεια και αξιοκρατία με κέντρο τον άνθρωπο, τις ανθρώπινες αξίες και απόλυτο κριτήριο την αισθητική αξία κάθε έργου. Φροντίζοντας ταυτόχρονα, όπως αναφέραμε, να εξασφαλίζει και την αξιοπρεπή διαβίωση τους.

Και όλα αυτά να γίνονται χωρίς η ίδια (η Δημοκρατική Αριστερά) να προσδοκά κάποιο κομματικό όφελος από τους καλλιτέχνες και τη τέχνη τους. Χωρίς καμιά ιδιοτέλεια.

Μόνο η κοινωνία έχει το δικαίωμα και την απαίτηση  να προσδοκά από τους καλλιτέχνες.   Προσδοκούμε να γευτούμε, να απολαύσουμε την τέχνη τους, να γίνουμε σοφότεροι. Να μας καλλιεργήσει  τη γνώση και την ευαισθησία για τον άνθρωπο. Σε όλους μας, δεξιούς και αριστερούς.

Όπως, όταν η πόλη είναι καθαρή, και όλοι τη χαιρόμαστε. Όταν οι παιδικές χαρές λειτουργούν σωστά, και όλα τα παιδιά παίζουν με χαρά και ασφάλεια. Όταν οι νεραντζιές της Τριών Ναυάρχων ανθίζουν, αρωματίζοντας την πόλη και όλοι μπορούμε να απολαμβάνουμε το ανοιξιάτικο άρωμά τους.

Αναγνωρίζω πως η επεξεργασία του ερωτήματος, και κυρίως κάποιες ενδιάμεσες απόψεις που διατύπωσα, δεν είναι αδιαμφισβήτητες και μονοσήμαντες. Προσδοκώ γρήγορα να διατυπωθούν ενστάσεις και να αναπτυχθούν εναλλακτικές γνώμες και επεξεργασίες. Κάτι τέτοιο θα αναβαθμίσει την Αορτή σε βήμα ενός σοβαρού διαλόγου.

Τρένα...

του Βασίλη Λαδά

Στις  δεκαετίες 1950, 1960, 1970 το καφενείο του κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού και το περίπτερο στην αίθουσα αναμονής διανυκτέρευαν. Οι ξενύχτηδες έπιναν καφέ, αγόραζαν τις πρωινές εφημερίδες (μύριζαν μελάνι)  κι έβλεπαν περί τις 02.30 τη διασταύρωση των οτομοτρίς της γραμμής Καλαμάτα – Αθήνα.

Εδώ και πολλά χρόνια σταματήσαμε στην Πάτρα ν’ ακούμε τα σφυρίγματα των υπεραστικών τρένων. Η λέξη οτομοτρίς ( εκ των Γαλλικών) ξεχάστηκε. Ακούμε όμως τον θόρυβο  για την υπογειοποίηση ή όχι , σε μήκος δώδεκα χιλιομέτρων από το Ρίον στην Πάτρα , της  σύγχρονης γραμμής του τρένου που έρχεται από Κιάτο  με αργούς ρυθμούς .

Λέγεται πως για την υπογειοποίηση  απαιτείται τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο ευρώ. Λέγεται  ακόμη πως η υπογειοποίηση πρέπει να  γίνει σε βάθος είκοσι πέντε μέτρων, οπότε το τρένο θα έλθει περίπου κοντά στον εορτασμό των 300 χρόνων από την Ελληνική επανάσταση του 1821 . Λένε ακόμη πως έχουν γίνει υπολογισμοί ως προς τον αριθμό των ταξιδιωτών από Πάτρα προς Αθήνα και τανάπαλιν  με τα λεωφορεία του ΚΤΕΛ. Δεκαπέντε διαδρομές προς Αθήνα  και από Αθήνα άλλες τόσες καθημερινά. Πενήντα επιβάτες  χωρούν τα λεωφορεία. Δηλαδή  ο μέγιστος αριθμός είναι επτακόσια πενήντα προς Αθήνα κι από εκεί προς τα εδώ άλλοι τόσοι.

Στην τελευταία σειρά των καθισμάτων , θέση 44 καθόταν όταν ερχόταν στην Πάτρα από  την Αθήνα η εικαστικός και συγγραφέας Κλεοπάτρα Δίγκα  για να έχει θέα τόσο στη φύση όσο και στους έμπροσθεν αυτής επιβάτες. Έτσι γράφει  στο αφήγημά της « Νο 44 παράθυρο », εκδόσεως Γαβριηλίδη . Άρα, συμπεραίνεται, πως αν όλοι επιλέξουν τρένο κι όχι λεωφορείο για τη διαδρομή Πάτρα – Αθήνα το πολύ πολύ να γίνονται τρεις διαδρομές προς Αθήνα κι από εκεί   τρείς προς Πάτρα. Έξι φορές ημερησίως θα ενοχλούνται οι περίοικοι της γραμμής  από τα σφυρίγματα των τρένων. Θα ήταν  καλύτερα λένε οι ενάντιοι της υπογειοποίησης της γραμμής του τρένου να υπογειοποιηθούν οι οδοί που διασταυρώνονται κάθετα με τη  γραμμή . Λίγα εκατομμύρια απαιτούνται για αυτό.  Η τεχνοκρατική αυτή άποψη έχει τη λογική της σήμερα που τα οικονομικά μας είναι χάλια.

Υπάρχει όμως κάτι άλλο βαθύτερο που θέλω να το θίξω.  Κάτι που έχει σχέση με το νόημά μας ως όντων που αναπτυχθήκαμε  βιολογικά και κοινωνικά  επί της γης στο φυσικό φως της ημέρας ή της νύχτας με τ’ αστέρια ,πλάι σε δέντρα, βουνά και θάλασσα. Στην απάντηση αυτού του ερωτήματος ίσως καταλάβουμε τι πραγματικά σημαίνει η αγάπη του οίκου μας ως σύμπαντος με βάση τη γη και στερέωμα τον ουρανό.

Τα υπόγεια τρένα χρησιμοποιήθηκαν στις μεγαλουπόλεις από τις αρχές του εικοστού αιώνα για λόγους τεχνοκρατικούς και οικονομικούς. Να μεταφέρεται γρηγορότερα το εργατικό δυναμικό στις εργασίες του κυρίως  και δευτερευόντως μαθητές και φοιτητές. Εν μέρει ήταν μια πράξη εξαναγκασμού η υπόγεια διαδρομή . Όταν όμως έφταναν οι διαδρομές εκεί που η πόλη σταματά κι άρχιζαν τα προάστια τα τρένα  ξεμύτιζαν στην επιφάνεια. Αυτό  συμβαίνει και σήμερα. Μοιάζει σαν να θέλει να βγει το τρένο στην επιφάνεια της γης  όπως ο  κολυμβητής που κάνει αναγκαστικό μακροβούτι βγαίνει στην επιφάνεια  της θάλασσας ν’ ανασάνει.

Τα υπεραστικά τρένα ξεκίνησαν τις διαδρομές τους από τις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα.  Στην Ελλάδα  στα τέλη του αιώνα αυτού. Επίγεια μπαίνουν και σήμερα  σε όλες τις μεγαλουπόλεις – ακόμα και στις πόλεις μνημεία , όπως Φλωρεντία και  Βενετία.

Το ταξίδι με τρένο – όπως και με λεωφορείο και πλοίο – αγαπήθηκε από τις τέχνες γιατί ήταν συμβατό με τη φύση του ανθρώπου. Στις μυθοπλασίες  υπάρχουν συγκλονιστικές αφηγήσεις που γίνονται κατά τη διαδρομή ενός ταξιδιού με τρένο.  Στον Λέοντα Τολστόι , στον Τόμας Χάρντι, στον δικό μας Αλεξάκη. Ο Τέρνερ ζωγράφισε τη μηχανή ενός τρένου εν κινήσει με ατμούς έτσι που να παρεισφρέει η εικόνα του τρένου  στην εικόνα ενός αλόγου που βρυχάται.  Στην ταξιδιωτική λογοτεχνία άπειρες περιγραφές τοπίων όπως π.χ. του Διακοπτού από τον Κ. Καβάφη. Η δεύτερη  ταινία του παγκόσμιου κινηματογράφου είναι η άφιξη τρένου σε σιδηροδρομικό σταθμό, των αφών Λυμιέρ, 1895. Η πρώτη ήταν « το σχόλασμα εργοστασίου». Και οι δύο με ανθρώπους να κινούνται στο φως της ημέρας.

Αντιθέτως  τα υπόγεια τρένα , τα μετρό, τα underground έμειναν έξω από τα ενδιαφέροντα των τεχνών. Μόνο θρίλερ αστυνομικά ή ταινίες τρόμου εξελίσσονται  στα τούνελ των υπογείων. Κάτι λέει αυτό.  Οι επιβάτες  στους υπόγειους συρμούς των μεγαλουπόλεων παρ’ ότι αυτοί κινούνται με μεγάλη ταχύτητα , μοιάζουν σαν να ‘χει σταματήσει ο χρόνος να κυλά. Νοιώθουν  ότι οι διαδρομές τους είναι μια στάση στον χρόνο της πραγματικής κοινωνικής και φυσικής τους ζωής. Είναι σ’ ένα πέρασμα άχρονο εξ ανάγκης. Έξω από τα παράθυρα του συρμού είναι το σκοτάδι και ο θόρυβος τους κλίνει τ’ αυτιά. Είναι βουβοί αντιστεκόμενοι έτσι στην αλλοτρίωσή τους

Με άλλα λόγια αν το τρένο μπει σε υπόγειο για δώδεκα χιλιόμετρα ο ταξιδιώτης θα απολέσει μέρος της φύσης του,  θα χάσει το περιβάλλον όπου αναπτύχτηκε ως άνθρωπος, τη θάλασσα, τα βουνά , τον ουρανό , τα ερείπια των εργοστασίων, μερικά ωραία σπίτια  που χτίστηκαν με μεράκι, τα βλέμματα των ανθρώπων που παρατηρούν το τρένο να  περνά και φαντασιώνονται ιστορίες ταξιδιωτών . Θα χάσει την αίσθηση της πραγματικότητας προς όφελος μιας άλλης ακόμη αλλοτριωτικής τεχνοκρατικής ανάγκης.

_____
δημοσιεύτηκε πρώτη φορά 06/03/2020 στο the best

ΤΟ ‘ΝΑ ΧΕΡΙ ΝΙΒΕΙ Τ’ ΑΛΛΟ …

[συνέχεια ]

Όσο διαρκεί ο αντισυνταγματικός εγκλεισμός μας στο σπίτι (οι άστεγοι και οι σκηνίτες  εξαιρούνται φαντάζομαι), θα κάνουμε συντροφιά με ένα βραδινό σημείωμα στην αορτή.

του ΓΙΑΝΝΗ ΖΑΡΚΑΔΗ

«3η Μαΐου 1808», 1814, λάδι σε μουσαμά, Φρανθίσκο Γκόγια, Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη

Ημέρα τεσσαρακοστή δευτέρα (03ΜΑΗ20)

Ήρθε η ώρα να πάρουμε πίσω την ελευθερία της δια ζώσης επικοινωνίας μας (;). Της μοναδικής διαδικασίας κοινωνικοποίησης των ατομικών και συλλογικών αναγκών και προσδοκιών μας. Να της δώσουμε το μεγάλο της νόημα.

Ήρθε η ώρα να αναδείξουμε και να καθιερώσουμε την αξία των δημόσιων και κοινωνικών αγαθών (εργασία, κατοικία, παιδεία, υγεία, περιβάλλον, ελεύθερος χρόνος)(;).

Ήρθε η ώρα να αμφισβητήσουμε την οργάνωση του καπιταλιστικού συστήματος που οδηγεί από την μία κρίση στην επόμενη (ανθρωπιστική, κλιματική, οικονομική, εργασιακή, υγειονομική,  καταναλωτική, πολιτισμική) (;).

Ήρθε η ώρα να σταματήσει το «πατεντάρισμα» των νέων επιστημονικών ανακαλύψεων (καθολικής σχεδόν χρηματοδότησης από δημόσια κονδύλια), με εγκληματικά αποτελέσματα για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη μας (;).

Ήρθε η ώρα να κόψουμε τον ομφάλιο λώρο που οδηγεί συστήματα και πολιτικές, με την χρήση των νέων τεχνολογιών, να επιβάλλουν κοινωνίες «Μεγάλου Αδερφού»(;).

ΥΓ.1. 3^η Μαΐου ,Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας. Καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Ένωσης Εφημερίδων (ΠΕΕ) και από το 1993 γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 3 Μαΐου, σε ανάμνηση της Διακήρυξης του Βίντχουκ, μία έκκληση ελευθεροτυπίας που υπέγραψαν Αφρικανοί δημοσιογράφοι το 1991 για ελεύθερα, ανεξάρτητα και πλουραλιστικά Μ.Μ.Ε.

ΥΓ.2. Φρανθίσκο Γκόγια (Francisco José de Goya y Lucientes, 30 Μαρτίου 1746 – 16 Απριλίου 1828) Ισπανός ζωγράφος και χαράκτης. Εμβληματικό του έργο το «3^η Μαΐου 1808», ημέρα που εκτελέστηκαν μαζικά περίπου 400 Ισπανοί πολίτες από τα γαλλικά στρατεύματα, οδηγώντας σε μία γενικευμένη ισπανική εξέγερση. Οι ιμπρεσιονιστές, αλλά και μεταγενέστερα ρεύματα, εκτίμησαν το έργο του Γκόγια και εμπνεύστηκαν από αυτό, με αποτέλεσμα από τα τέλη του 19ου αιώνα να αναγνωρίζεται ως ένας από τους πρώτους «μοντέρνους» ζωγράφους.

ΥΓ.3. Με το σημείωμα αυτό κλείνει ο κύκλος, (όπως συμβαίνει με όλα τα φυσικά και φυσιολογικά συμβάντα) που άνοιξε τριάντα έξι μέρες πριν.